edebi sanatlar söz sanatlari ne demek?

Edebi Sanatlar (Söz Sanatları)

Edebi sanatlar veya söz sanatları, bir metnin etkisini, güzelliğini ve anlamını artırmak için kullanılan dilsel araçlardır. Bu sanatlar, dilin alışılmış kullanımının dışına çıkarak, sözcüklerin anlamlarını, seslerini veya yapılarını değiştirerek okuyucu veya dinleyici üzerinde derin bir etki bırakmayı amaçlar. Edebi sanatlar, şiir, roman, tiyatro gibi edebi türlerde sıklıkla kullanıldığı gibi, günlük konuşmalarda, reklamlarda ve diğer metin türlerinde de karşımıza çıkabilir.

1. Anlam Sanatları

Anlam sanatları, sözcüklerin anlamlarını değiştirerek veya farklı anlam ilişkileri kurarak etki yaratan sanatlardır. Başlıca anlam sanatları şunlardır:

• Mecaz: Bir sözcüğün gerçek anlamı dışında, benzetme veya ilişki yoluyla kazandığı yeni anlamdır.

  • İstiare: Bir kavramı veya nesneyi, benzerlik ilişkisi kurarak başka bir kavram veya nesneyle ifade etmektir (eğretileme). Temel olarak benzetmenin (teşbih) kısaltılmış halidir.
  • Teşbih: İki farklı şey arasındaki ortak bir özelliği belirterek, birini diğerine benzetmektir (benzetme).
  • Kinaye: Bir sözü doğrudan söylemeyip, dolaylı olarak anlatmaktır. Genellikle, sözün zıt anlamı kastedilir.
  • Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması): Bir sözcüğün, ilgili olduğu başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. Parça-bütün, iç-dış gibi ilişkilerle kurulur.

• Tezat (Zıtlık): Birbirine zıt kavram veya durumların bir arada kullanılmasıdır.

• Tevriye: Bir sözcüğün birden fazla anlamının olması ve metinde hem yakın hem de uzak anlamının kastedilmesidir.

• Tariz (İğneleme): Söylenenin tam tersini kastederek, alay etme veya eleştirme sanatıdır.

• Telmih: Herkesçe bilinen bir olaya, kişiye veya duruma gönderme yapmaktır (anıştırma).

• Hüsn-i Talil (Güzel Neden Bulma): Bir olayın gerçek nedenini bırakıp, daha güzel, daha etkileyici bir neden bulmaktır.

• Mübalağa (Abartma): Bir şeyi olduğundan çok daha büyük veya küçük göstermektir.

• Tecahül-i Arif (Bilmezden Gelme): Bir şeyi bildiği halde bilmezden gelmektir. Genellikle şaşkınlık veya hayret ifade etmek için kullanılır.

• İham: Birden fazla anlama gelebilen bir sözcük kullanılarak, okuyucunun farklı anlamlar arasında gidip gelmesi sağlanır.

2. Söz (Ses) Sanatları

Söz (ses) sanatları, sözcüklerin ses özelliklerini kullanarak veya ses benzerlikleri yaratarak etki oluşturan sanatlardır. Başlıca söz sanatları şunlardır:

• Aliterasyon: Bir dizede veya cümlede aynı ünsüz harflerin tekrarıyla oluşturulan ahenktir.
• Asonans: Bir dizede veya cümlede aynı ünlü harflerin tekrarıyla oluşturulan ahenktir.
• Seci: Düz yazıda, cümle sonlarındaki ses benzerliğidir. Özellikle Divan edebiyatında sıklıkla kullanılmıştır.
• Cinas: Yazılışları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.

3. Şekil (Lafzî) Sanatlar

Şekil (lafzî) sanatlar, sözcüklerin düzenlenmesi ve metnin görünümüyle ilgili sanatlardır.

• Tekrir: Bir sözcüğün veya söz öbeğinin tekrar tekrar kullanılmasıdır.
• İktibas: Başka bir metinden alıntı yapmaktır.
• İrsal-i Mesel: Bir dize veya metin içinde atasözü veya deyim kullanmaktır.
• Rücu: Söylenen bir sözden vazgeçerek, daha etkili bir söz söylemektir.

Edebi Sanatların İşlevleri

Edebi sanatların temel işlevleri şunlardır:

• Anlamı Derinleştirmek: Edebi sanatlar, metnin anlamını zenginleştirir ve okuyucuya farklı yorumlama imkanları sunar.
• Estetik Değer Katmak: Metnin güzelliğini artırır ve okuyucunun estetik duygularına hitap eder.
• Duygusal Etki Yaratmak: Okuyucu veya dinleyici üzerinde güçlü duygusal tepkiler uyandırır.
• Akılda Kalıcılığı Artırmak: Metnin daha kolay hatırlanmasını sağlar.
• Dili Etkili Kullanmak: Dilin potansiyelini ortaya çıkarır ve ifade gücünü artırır.
• Üslup Oluşturmak: Yazarın veya şairin kendine özgü bir üslup geliştirmesine yardımcı olur.

Edebi sanatların kullanımı, metnin türüne, amacına ve hedef kitlesine göre değişir. Başarılı bir edebi sanat kullanımı, metnin etkisini artırırken, aşırı veya yanlış kullanımlar metnin anlaşılabilirliğini ve estetik değerini azaltabilir. Bu nedenle, edebi sanatların doğru ve bilinçli bir şekilde kullanılması önemlidir.